Jedną z konsekwencji zmian wprowadzonych przez Polski Ład jest konieczność rocznego rozliczenia składki zdrowotnej przez przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą oraz wspólników spółek transparentnych podatkowo. Po raz pierwszy trzeba tego dokonać za rok 2022. Z naszego artykułu dowiesz się do kiedy i jak dokonać tego rozliczenia.
Rozliczenia rocznego dokonuje się w DRA lub RCA za kwiecień 2023, które to dokumenty należy przekazać ZUS-owi do 22 maja 2023 roku.
Obowiązek rocznego rozliczenia – dla kogo:
Do rocznego rozliczania zobowiązani są podatnicy rozliczający się:
- według skali podatkowej,
- podatkiem liniowym,
- ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych.
Pamiętać należy, że do wyżej wymienionych należą również wspólnicy niżej wymienionych spółek:
- spółki cywilnej,
- spółki jawnej,
- spółki partnerskiej.
Obowiązek rocznego rozliczenia składki zdrowotnej nie dotyczy zatem płatników składki zdrowotnej będących:
- podatnikami rozliczającymi się na karcie podatkowej,
- wspólnikami spółek komandytowych,
- wspólnikami jednoosobowych spółek z.o.o.,
- twórcami i artystami,
- osobami współpracującymi.
Brak obowiązku rozliczenia rocznego dla osób wymienionych powyżej wynika z faktu, że płacą oni stałą kwotę ryczałtu składki zdrowotnej, która nie wynika z ich dochodu/przychodu, a jedynie z faktu bycia np. wspólnikiem, artystą czy osobą współpracującą w ramach prowadzonej przez niego działalności.
Co warte przypomnienia – prowadząc JDG i jednocześnie będąc wspólnikiem sp.k lub jednoosobowej sp. z o.o. należy opłacać dwie składki zdrowotne – jedną z tytułu prowadzonej działalności ustalonej według metody właściwej dla wybranej formy opodatkowania oraz drugą ryczałtową z tytułu bycia wspólnikiem spółki. Więcej o składkach zdrowotnych wspólnika piszemy w artykule Składka zdrowotna – czy należy ją płacić od wszystkich spółek.
Rozliczenie roczne - terminy i dokumenty ZUS
Rocznego rozliczenia dokonuje się:
- w bloku XII ZUS DRA za kwiecień 2023 roku - w przypadku prowadzenia działalności jednoosobowo,
- w bloku III.F ZUS RCA za kwiecień 2023 roku, jeśli odprowadzane są również składki za pracowników lub zleceniobiorców.
Deklarację składa się tak jak każdą deklarację miesięczną, czyli w tym przypadku do 22 maja 2023 roku (bo 20 maja wypada w sobotę). Jest to także termin na uregulowanie niedopłaty wynikającej z rozliczenia rocznego. W przypadku nadpłaty składki rocznej przedsiębiorcy mogą starać się o jej zwrot. Termin na złożenie wniosku jest bardzo krótki – można to zrobić do 1 czerwca 2023 roku. Wniosek o zwrot nadpłaconej składki można złożyć wyłącznie drogą elektroniczną. Środki zostaną przelane przez ZUS w przypadku stwierdzenia, że płatnik starający się o zwrot nie ma innych zaległości względem ZUS (np. nieopłaconych składek za swoich pracowników).
Rozliczenie roczne składki dla podatku liniowego lub skali
Do rozliczenia składki zdrowotnej dla płacących podatek wg skali podatkowej oraz podatek liniowy stosujemy te same przepisy (nazywane zasadami ogólnymi). Roczna składka zdrowotna za 2022 r. obliczana jest za rok składkowy – co na zasadach ogólnych będzie oznaczało okres od 1 lutego 2022 roku do 31 stycznia 2023 roku. Do rozliczania się za pomocą zasad ogólnych należy wziąć pod uwagę dochód podatkowy (z pewnymi wyjątkami, o których niżej) z roku kalendarzowego.
Ustalając roczny dochód na potrzeby określenia rocznej podstawy oskładkowania trzeba wziąć pod uwagę:
- przychody zwolnione z podatku na podstawie art. 21 ust. pkt 152 – 154 ustawy o PIT, a więc ramach ulgi dla pracujących seniorów, na powrót, dla rodzin 4+,
- przychody zwolnione z podatku na podstawie art. 21 ust. 63a lub 63b, czyli przychody z działalności w specjalnej strefie ekonomicznej bądź przychody zwolnione na podstawie decyzji o wsparciu nowych inwestycji,
- różnice remanentowe (o których mowa w art. 21 ust. 1 do 2b) przy czym nie zwiększa się dochodu służącego za podstawę oskładkowania, jeśli stan magazynowy na 31 grudnia jest wyższy od stanu z 1 stycznia.
Dochód, który będzie służył za podstawę obliczenia składki zdrowotnej jest dochodem podatkowym, co oznacza, że nie należy uwzględniać przychodów niepodlegających opodatkowaniu. Ponadto nie uwzględnia się też dochodu osiągniętego w okresie zawieszenia działalności gospodarczej.
Tak ustalony dochód należy przemnożyć przez odpowiednią stawkę składki:
- 4,9 % w przypadku podatku liniowego,
- 9% w przypadku podatku na skali podatkowej.
Jeśli roczny dochód, który zamierza się przyjąć do obliczenia składki zdrowotnej jest niższy od 12 – krotności minimalnego wynagrodzenia, wtedy podstawą obliczenia składki rocznej jest podstawa minimalna (dla 2022 roku jest 3 010 zł x 12 = 36 120 zł). W konsekwencji minimalna składka, którą należy zapłacić, wyniesie 3 025,80 zł. Gdy więc suma zapłaconych składek zdrowotnych w ciągu roku będzie niższa od tej kwoty wystąpi konieczność dopłaty w rozliczeniu rocznym (przy założeniu, że działalność nie była zawieszana w ciągu roku).
Ze względu na to, że w ciągu roku 2022 należało opłacać składkę zdrowotną w okresach miesięcznych (przynajmniej w minimalnej wysokości 270,90 zł) może się zdarzyć, że należna roczna składka zdrowotna obliczana na podstawie sumy dochodów z całego roku będzie niższa od sumy płaconych co miesiąc „zaliczek” składki zdrowotnej. Dzieje się tak, np. jeśli działalność okresowo przynosiła stratę.
Przykładowo dochód z działalności X opodatkowanej według skali podatkowej kształtował się następująco:
Przedsiębiorca X płacąc terminowo składki zdrowotne za poszczególne miesiące roku składkowego musiał zapłacić łącznie 4 096,80 zł, w tym 7-razy zapłacił składkę minimalną w wysokości 270,90 zł (która nie wynikała z osiąganych dochodów w poszczególnych miesiącach).
Jednak, gdy zsumuje się całość dochodów stanowiących roczną podstawę wymiaru, czyli dochód za rok kalendarzowy, to podstawa wyniesie 39 100 zł, a licząc od tej kwoty 9% wysokość składka zdrowotna za cały rok powinna wynieść 3 519 zł. Wystąpiła więc w tym przypadku nadpłata w wysokości 577,80 zł, o której zwrot można się starać do 1 czerwca 2023 rok, o czym wspomniano wyżej. Przedsiębiorca X może pozostawić zgromadzone środki na subkoncie ZUS na poczet przyszłych płatności składek lub wnioskować o ich zwrot.
Rozliczenie składki zdrowotnej ryczałtowców
Podatnicy płacący ryczałt od przychodów ewidencjonowanych rozliczają się na odrębnych zasadach. Rok składkowy dla podatnika ryczałtu pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Zgodnie z zapisami ustawy, wysokość składki zdrowotnej dla przedsiębiorców płacących ryczałt w 2022 r. stanowi 9% podstawy wymiaru, tj.:
- 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłaszanego przez Prezesa GUS, jeżeli jego roczne przychody nie przekroczą kwoty 60 000 zł (w 2022 r. jest to 335,94 zł miesięcznie i 4 031,28 zł rocznie),
- 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli jego roczne przychody przekroczą 60 000 zł, ale nie przekroczą 300 000 zł (w 2022 r. jest to 559,89 zł miesięcznie i 6 718,68 zł rocznie),
- 180% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli jego roczne przychody przekroczą 300 000 zł (w 2022 r. jest to 1 007,81 zł miesięcznie i 12 093,72 zł rocznie).
Obliczając więc roczną składkę należy przemnożyć liczbę miesięcy, w których prowadzona była działalność przez kwotę składki wynikającą z przekroczenia (lub nieprzekroczenia w przypadku rocznych przychodów do 60 000 zł) progu osiągniętych przychodów w ciągu roku. Następnie należy porównać obliczoną kwotę z sumą składek zapłaconych za 2022 rok.
Największe różnice między kwotą należnych a zapłaconych składek będą wynikały z przekroczenia któregoś z progów przychodów w ujęciu rocznym. Więcej o składce zdrowotnej dla podatników ryczałtu w artykule Polski Ład – składka zdrowotna a ryczałt od przychodów ewidencjonowanych https://www.doradzamy.to/artykuly/-polski-lad-skladka-zdrowotna-a-ryczalt-od-przychodow-ewidencjonowanych
Dla przykładu – przedsiębiorca Y który płacący ryczałt przekroczył w maju próg 60 000 zł przychodu osiągniętego od początku roku i od tej pory, tj. od płatności składki zdrowotnej za maj opłaca składki w wysokości 626,93 zł miesięcznie. Za pierwsze cztery miesiące 2022 roku podatnik ryczałtowy Y zapłacił składkę w najniższej wartości tj. 376,16 zł. Zasada, że składkę zdrowotną płaci się w jednej wysokości w zależności od osiągniętego progu przychodów w ciągu roku powoduje, że przedsiębiorca Y miałby niedopłatę składki za pierwsze cztery miesiące 2022 roku w wysokości 895,80 zł (559,89 zł-335,94 zł=223,95 zł, 223,95 zł*4 miesiące=895,80 zł).
Przejście ze skali podatkowej/podatku liniowego na ryczałt
Jeżeli przedsiębiorca przeszedł z opodatkowania podatkiem liniowym lub skalą podatkową w 2022 na opodatkowanie ryczałtem w 2023 roku, to będzie mieć miejsce nałożenie się na siebie dwóch lat składkowych (kończącego się 31 stycznia 2023 roku wyznaczonego według zasad ogólnych oraz rozpoczynającego się 1 stycznia 2023 roku, który rozpoczął się w związku z przejściem na ryczałt). Przedsiębiorca, który zmienił formę opodatkowania na ryczałt musiał opłacić składkę za styczeń 2023 zgodnie z zasadami dotyczącymi ryczałtu. Jednak dokonując rozliczenia składki za cały 2022 rok należy skorygować styczniową składkę na podstawie dochodu osiągniętego w grudniu.
Wracając do przedsiębiorcy X – załóżmy, że przeszedł on na ryczałt od 2023 roku. Składka zdrowotna jest więc od tego momentu (od stycznia 2023) obliczana zgodnie z zasadami obowiązującymi na ryczałcie a płatności tych składek zaliczane są na poczet „ryczałtowego” roku składkowego 2023 roku. Powoduje to sytuację, w której składka styczniowa obliczona na „zasadach ogólnych” na podstawie dochodu osiągniętego w grudniu 2022 roku nie została zapłacona „na bieżąco” tj. do 20 lutego 2023 roku.
Korekta będzie miała miejsce w kwietniowym DRA, wobec czego przedsiębiorca X będzie miał do zwrotu jedynie 306,90 zł (ze względu na to, że styczniowa składka liczona na zasadach ogólnych nigdy nie została zapłacona).
Przejście z ryczałtu na podatek według skali podatkowej
Jeżeli natomiast przedsiębiorca przeszedł z początkiem 2023 roku z opodatkowania ryczałtem od przychodów na podatek dochodowy według skali podatkowej, to dojdzie do powstania jednomiesięcznego „zerowego” roku składkowego. Obliczając dochód dla składki płaconej za styczeń 2023 r. należałoby wziąć pod uwagę dochód z grudnia. Wszystkie dni w grudniu pokrywa jednak ubezpieczenie przysługujące jeszcze na podstawie składki płaconej według zasad ryczałtowych. Nie ma więc dochodu z grudnia, który podlegałby oskładkowaniu w styczniu.
Nie obowiązuje także minimalna podstawa, która jest iloczynem minimalnego wynagrodzenia i liczby miesięcy ubezpieczonych w roku kalendarzowym. Jako że w jedynym miesiącu roku „zerowego” ubezpieczenie pokrywa składka płacona według innych zasad, liczba miesięcy ubezpieczonych na zasadach ogólnych wynosi zero, a tym samym minimalna podstawa również wyniesie 0 zł (3 010 zł * 0 miesięcy).
Nie zmienia to faktu, że należało opłacić składkę minimalną 270,90 zł i wykazać w DRA za styczeń nadpłatę w kwocie 270,90 zł, gdyż o obowiązku zapłaty minimalnej miesięcznej podstawy mówi inny przepis. Składając rozliczenie roczne natomiast należy uwzględnić miesiące styczeń – grudzień 2022 opłacane według ryczałtu. Nadpłata 270,90 zł za styczeń powinna zostać również zwrócona.
Zmiana formy opodatkowania w trakcie roku
W wyniku nowelizacji przepisów Polskiego Ładu wchodzących w życie od 1 lipca 2022, przedsiębiorcy wybierający na początku 2022 roku ryczałt mieli do dyspozycji wyjątkowo możliwość przejścia na skalę podatkową na drugą połowę 2022 roku. Więcej o zmianach po wprowadzeniu Polskiego Ładu 2.0 pisaliśmy w artykule Polski Ład 2.0 – Kolejne zmiany w PIT i składce zdrowotnej.
Podatnicy, którzy zdecydowali się wybrać tę opcję muszą dokonać rozliczenia rocznego za rok kalendarzowy będące połączeniem:
- zasad ustalonych dla ryczałtowców za I połowę 2022 roku (od stycznia do czerwca)
- zasad ogólnych za II połowę 2022 roku (od lipca do grudnia)
Należy pamiętać, aby zaznaczyć w bloku XII DRA za kwiecień 2023 pozycję 03, a także osobno wpisać przychody od stycznia do czerwca 2022 i dochody od lipca do grudnia 2022 roku. W przypadku składania RCA również należy pamiętać o zaznaczeniu pozycji 03 w bloku III F i wpisaniu osobno przychodów/dochodów.
Wsteczna zmiana formy opodatkowania (oskładkowania) za 2022 rok
Polski Ład 2.0 obowiązujący od 1 lipca pozwolił podatnikom płacącym ryczałt bądź podatek liniowy na wsteczną zmianę formy opodatkowania na skalę podatkową za 2022 rok poprzez złożenie do 2 maja 2023 formularza PIT-36 właściwego dla podatku na skali podatkowej. Wsteczna zmiana formy opodatkowania dotyczy jedynie wymienionych wyżej opcji, tj. można przejść na skalę z podatku liniowego/ryczałtu; nie ma natomiast takiej możliwości w drugą stronę. Nie można również przejść z ryczałtu na podatek liniowy lub z podatku liniowego na ryczałt.
Wsteczna zmiana formy opodatkowania pociąga za sobą obowiązek korekty składki zdrowotnej. Korektę tę należy dokonać poprzez zaznaczenie odpowiednio w bloku XII deklaracji DRA za kwiecień.
Trzeba zaznaczyć, że wsteczna zmiana opodatkowania za 2022 rok dla podatnika ryczałtu wiąże się nie tylko ze złożeniem PIT-36 oraz korektą składki zdrowotnej w RCA/DRA, ale także koniecznością wstecznego sporządzenia Podatkowej Księgi Przychodów i Rozchodów. W ten sposób należy udokumentować poniesione wydatki –inaczej koszty, które poniósł przedsiębiorca, nie będą mogły być odliczone od przychodu.
Jan Koplin
Wawrzyniec Żbikowski
